Dưới ánh mặt trời

Âm nhạc có tính cứu rỗi (?). Câu này viết bằng tiếng Việt không tạo được sự gợi cảm như trong ngôn ngữ tiếng Anh; không bởi lỗi của tiếng Việt, cũng không phải lỗi của người dịch, càng không phải do tiếng Việt kém gợi cảm hơn tiếng Anh. Tiếng Việt hiển nhiên là gợi cảm không kém bất cứ thứ tiếng gì trên đời; một lần ghé vào hoặc đi ngang khu vực các bàn nhậu buổi tối hoặc bất kỳ buổi nào, chắc chắn bạn cũng nghĩ vậy. Nguyên do ở đây, chính là sự khó-thể tương đồng về các phát triển nghĩa của từ ngữ trong mối quan hệ đối ứng giữa các ngôn ngữ khác nhau với nhau; cụ thể, ở đây, là heal với cứu rỗi: cứu rỗi trong tiếng Việt mang màu sắc ngôn ngữ kì bí của tôn giáo - tâm linh, và ý nghĩa khá mông lung; heal trong tiếng Anh vừa mang nghĩa cứu rỗi (salvation), vừa có nghĩa là cứu chữa (cure). Còn câu trên, nguyên bản là: Let's the music heal your soul.

Âm nhạc có tính cứu rỗi? Câu hỏi này thật khó mà trả lời. Xã hội phân hóa, con người khác biệt; chưa kể đến sự khác biệt trong bản tính con người, ngay cả môi trường tồn tại của mỗi người đã là khác biết; thật không biết đâu mà lần - không biết ngứa chỗ nào thì gãi làm sao. Do đó, câu hỏi này có lẽ cũng bất khả trả lời; trả lời theo hướng đưa ra một sự khẳng định có tính chân lý và chắc chắn, ít nhất là vững chắc trong suốt thời đại của mỗi chúng ta, hoặc giã chỉ trong một thời đoạn, ngắn ngủi, cũng khó có thể: thời đại của các chân lý tất định đã cáo chung; chào mừng đến với kỷ nguyên bất định.

***

Lược sử thời gian là một công trình diễn-xuôi lịch trình tiến triển của vũ trụ, dưới góc nhìn của một nhà khoa học, bằng ngôn ngữ bình dân tối giản. Có thể nhìn nhận đây là một nỗ lực tiếp cận số đông đại chúng của giới hàn lâm, cụ thể là của Stephen Hawpking. Điều này vốn không lạ, xét trong lịch sử phát triển khoa học tự nhiên của Châu Âu và thế giới: những thành tựu của chóp đỉnh nguy nga trí tuệ nhân loại, từ lúc phôi thai cho đến khi thành hình thực sự, luôn đòi hỏi phải được trình bày trước đại chúng, một cách cặn kẽ và có-thể-hiểu-được, còn không thì chính bản thân thành tựu đó là không tồn tại; kể cả tình trạng thể trạng dị biệt của ông cũng không phải là nguyên do làm cho cuốn sách trở nên đặc biệt; thậm chí, tuy được viết bằng ngôn ngữ bình dân, nhưng không phải bất kỳ ai cũng có thể hiểu được những gì đang diễn ra trong thế giới chúng ta, ít ra là theo những gì số ít con người, hiện tại, cùng thừa nhận.

Tác phẩm này, hiển nhiên không phải là tác phẩm văn chương, lại càng không thể xếp vào hàng ngũ các dòng tác phẩm mang tính học thuật và hàn lâm; nó cần được trả về đúng bản chất của chính mình, như những gì Stephen Hawpking đã thừa nhận: văn học lãng mạn. Mà xét cho cùng, hễ viết bất kỳ cái gì ra giấy, rồi lưu lại, cũng là hàng động lãng mạn rồi. Kể cả viết giấy hóa đơn thu tiền, càng đúng.

Vì những lý thuyết riêng phần mà chúng ta có đã đủ để đưa ra những tiên đoán về tất cả, trừ những tình huống cực đoan nhất, nên việc tìm kiếm một lý thuyết tối hậu về vũ trụ khó có thể biện minh trên có sở những ứng dụng thực tiễn. Do đó sự phát minh ra lý thuyết thống nhất hoàn chỉnh có thể không giúp gì cho sự sống sót của chúgn ta. Nhưng ngay từ buổi bình minh của nền văn minh, loài người đã không bằng lòng nhìn những sự kiện như những thứ rời rạc và không giải thích được. Họ đã khao khát hiểu biết cái trật tự nằm sâu kín trong thế giới. Ngày hôm nay chúng ta cũng vẫn trăn trở muốn biết tại sao chúng ta lại ở đây và chúng ta từ đâu tới. Khát vọng tri thức, khát vọng sâu xa nhất của loài người, đủ để biện minh cho sự tìm kiếm liên tục của chúng ta. Và mục đích của chúng ta không gì khác hơn là sự mô tả đầy đủ vũ trụ, nơi chúng ta đang sống.

***

Album thứ 4 của nhóm The Cranberries, Bury the hatchet, có một bài hát mang tên Dying in the sun. Bài hát là sự sợ hãi, nỗi tiếc nuối và cảm giác day dứt của cô gái trước cuộc sống đang chuội dần, nỗi tuyệt vọng như một cái buông tay; đơn giản lắm, chỉ bằng điệp khúc với một câu hát:

Like dying in the sun.

Like dying in the sun.

Like dying in the sun.

Like dying in the sun.

Like dying.

***

Tôi bắt đầu, từ đầu đường đổi mới, ngang qua trung tâm thanh niên, hướng tới quãng trường Tuổi trẻ. Buổi trời nhiều mây, nắng hửng nhẹ, và gió hiu hiu thổi hơi nóng hâm hấp của một ngày tháng ba từng chốc phả vào mặt người. Những mảng nắng nhá nhem đan xen với bóng lá phủ lên nền đường, chốc chốc lại đung đưa; xe cộ lưa thưa; thành phố có đi ngủ trưa bao giờ!

Tôi bước trên vỉa hè; vượt qua tòa nhà trung tâm thương mại ánh xanh ve; vượt qua quãng trường lồng lộng tuổi trẻ, nơi mà không lúc nào vắng bóng người trẻ - chẳng nơi đâu mật độ tuổi trẻ cao bằng; vượt qua bức tượgn thánh và những lầm rầm khẩn nguyện; vượt qua cả đoạn dốc, với hai bên đường sang trọng những ô cửa lấp lánh; vượt qua nhà hát lớn; vượt qua một thế giới hào nhoáng, chưa bao giờ quen thuộc với một thế hệ người Sài Gòn; vượt quá con đường tự do: chẳng còn mấy chốc nữa là tới; chẳng còn mấy chốc.

Một chút linh hồn nhỏ

Đi về chân núi xanh

Màu tím chiều chầm chậm

Hoàng hôn nghe một mình

Giáo đường chuông rời rạc

Tan vỡ nhiều âm thanh

Một chút linh hồn nhỏ

Đi về chân núi xanh

- Quang Dũng

Khó có thể viết được gì thêm nữa.

***

Những câu hỏi không phải lúc nào cũng trả lời được; cũng không phải câu hỏi nào cũng được trả lời; và cũng không phải câu trả lời nào cũng có thể trả lời. Nhưng sẽ có những lúc, bật lên những câu hỏi, mà việc trả lời là không còn cần kíp nữa; trả lời (được) hay không, không quan trọng bằng chính bản thân câu hỏi đó được nêu lên; như sẽ có lúc bạn ngước lên bầu trời đầy sao, và tự hỏi: chúng là ai và chúng ta đến từ đâu.

Dưới ánh mặt trời, những bông hoa rực rỡ.

Dưới ánh mặt trời, và tôi đã chết.

Dưới ánh mặt trời.